بررسی توان رسوب‌زایی لندفرم‌ها براساس تغییر در کاربری اراضی (مطالعۀ موردی: دامغان)

نویسندگان

1 دانشگاه سمنان

2 دانشگاه تهران

3 دانشگاه کردستان

چکیده

وجود ارگ دامغان در غرب پلایای دامغان، بیانگر فعالیت زیاد باد در این منطقۀ بیابانی است. با توجه به پیشرفت تکنولوژی و افزایش جمعیت طی چند دهۀ اخیر، بخش‌های زیادی از کاربری‌های گذشتۀ اراضی تغییر کرده است. این تغییرات می‌تواند بر توان رسوب‌زایی اراضی اثر گذاشته و موجب تشدید فرسایش بادی شود. در این پژوهش، ابتدا نقشه‌های کاربری اراضی سال‌های 1353 و 1382 تهیه شد. نتایج حاصل از مقایسۀ این نقشه‌ها نشان می‌دهد که سطح قابل ملاحظه‌ای از اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی تبدیل شده‌‌اند. همچنین بخشی از اراضی کشاورزی، به اراضی مسکونی و صنعتی تبدیل شده و سطح کوچکی از اراضی کشاورزی نیز به اراضی مخروبه تبدیل شده‌اند. سپس از خاک یا رسوب سطحی منطقه، در سه تیمار اراضی کشاورزی قدیمی (که کاربری خود را حفظ کرده‌‌اند)، زمین‌های کشاورزی جدید (که سابقاً مرتع بوده‌اند) و مراتع (با پنج تکرار) نمونه‌برداری شد. دانه‌بندی ذرات خاک با الک‌های 2000-1180-600-250-150-75 و کمتر از75 میکرون براساس وزن و درصد فراوانی هر کلاس اندازۀ ذرات بررسی، و شاخص‌های میانگین قطر ذرات، چولگی، جورشدگی و کشیدگی با استفاده از نرم‌افزار GRADISTATE ارزیابی و توان رسوب‌زایی اراضی براساس فراوانی ذرات با قطر کمتر از 2000 میکرون (ذرات حساس و مستعد فرسایش) مشخص شد. نتایج حاصل به‌صورت هفت نقشه ارائه شده که توان رسوب‌زایی منطقه را در هر کلاس اندازۀ ذرات بیان می‌کند. نقشۀ مربوط به پراکنش ذرات دارای قطر بیشتر از 2000 میکرون، نشان‌دهندۀ پراکنش ذرات پایدار در برابر فرسایش بادی است. بقیۀ نقشه‌ها نشان‌دهندۀ ذرات ناپایدار در برابر فرسایش بادی هستند و از مقایسۀ نقشۀ کاربری اراضی با نقشه‌های مربوط به پراکنش ذرات مشخص شد که بیشترین پراکنش ذرات ناپایدار در اراضی مرتعی و کمترین پراکنش در اراضی کشاورزی بوده و اراضی مرتعی، توان رسوب‌زایی بالاتری نسبت به دو تیمار دیگر دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of landforms sedimentation based on changes in land use (Case Study: Damghan)

نویسندگان [English]

  • sholeh shahverdi 1
  • shima nikoo 1
  • naser mashhadi 2
  • hamed joneidi 3
  • mohammad kia kianian 1
1
2
3
چکیده [English]

The presence of Damghan Erg in West of Damghan Playa indicates high wind activity in this desert region. Due to technological advances and population growth in recent decades, large parts of past land uses have changed. These changes can exacerbate wind erosion and affect lands sedimentation. In this study, first, the land use maps of years 1974 and 2003 were prepared. The comparison of these maps shows that a significant area of rangelands have been converted to agricultural lands. Also, part of the agricultural lands has been converted to residential and industrial lands and a small area of ​​agricultural lands has been dilapidated. The soil or surface sediment were sampled in three treatment as old agricultural lands (that they have preserved their use), new agricultural lands (that they were formerly rangelands) and ranelands (with five replications). Soil particles grading have been studied by sieves of 2000,1180,600,250,150,75 and less than 75 micron based on the weight and frequency percent of each particle size class and indicators of particle (diameter mean, skewness, sorting and elongation) were specified using software GRADISTATE. At last, land sedimentation assessment was identified based on the abundance of particles with a diameter less than 2000 micron (susceptible to erosion). The results have been prepared as 7 maps that they express region sedimentation in each particle size class. Particles dispersion map with diameter larger than 2000 micron indicates stable particle dispersion against wind erosion and other maps show unstable particles dispersion. Comparing the land use map with particles dispersion maps show that the most unstable particles dispersion is in rangelands, the least dispersion of them is in agricultural land and rangelands have more sedimentation than the other treatments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • particle stability
  • Damghan
  • sedimentation
  • Wind erosion
  • land use
Ahmadi, H., 2008. Applied Geomorphplogy Vol.2 Desert- wind erosion. Tehran University, Iran, 706pp. 2. Ahmadi, h., Tahmasebi, M.A., Nazari, A.A., 2005. The effect of critical areas in the production of wind deposits in drought (1999-2005) (case study: Dasht-E- Sistan) .Journal of Natural Resources, 59(4), 759-765. 3. Bagnold٫ R.A.٫ 1941. The physics of blown sand and desert dunes٫ Methuen٫ London. 4. Chepil, W,S., 1950. Properties of soil which influence wind erosion: Dry aggregate as an index of erodibility soil .Science direct, 69,403-414. 5. Folk, R.L., 1974. The distinction between grain size and mineral composition in sedimentary rock nomenclature٫ Geo l٫ Vol 62. 6. Hasani Pak, A.A, 2013. Geostatistical analysis. Tehran University, Iran, 328pp. 7. Heydari Nasab, M., 2009. Wind role in creating land forms in Niatak-Sistan. MSc thesis, University of Sistan and Baluchestan, 101pp. 8. Huffman, E., 2000. Agriculture and Agri-Food Canada, Ottawa, Ont., Canada K1A 0C6. Agriculture Ecosystems and Environment 81, 113–123. 9. Hupy, Joseph, P., 2003, Influence of vegetation cover and crust type on wind-blown sediment in a semi-arid climate, Journal of arid Environments 58,167-179. 10. Lee, Saro, T. Choi, K. Min, “Landslide susceptibility analysis and verification using the bayesion probability model. Environmental geology, 43 (2002) 120-131. 11. Mahmud Abadi, H., 2012. Finding the source of wind deposite in Mak Sukhteh –Sarav region. Msc thesis, Zabol University, 125pp 12. Nikoo, Sh., 2011. Evaluation of desertification potential based on IMDPA to identify main factors of land degradation. PHD thesis, Tehran University, 186pp. 13. Pye, K. and H.Tsoar, 1991.Aeolian sand and sand dunes.combridge University Press, London, 1444-1457. 14. Refahi, H.GH., 2002. Wind Erosion & Conservation. Tehran University, Iran, 320pp. 15. Shafi Zadeh, M., 2005. "Effects of land ues changes on wind erosion intensity around Imam Khomeini airport". 1st National Conference on Wind Erosion and Dust Storms" Yazd,Iran. 16. Teymoorzadeh, A., 1980. Vegetation cover and soil study in relation with geomorphological units in Damghan region.MSc thesis,Tehran University, 64pp. 17. Zhang, C., Zou, X., Gong, J., Liu, L., and Liu, Y. 2004. Aerodynamic roughness of cultivated soil and its influences on soil erosion by wind in a wind tunnel. Soil Till. Res. 7, 53-59.