بررسی قلمرو بیابان و شدت خشکی در حوزۀ آبخیز شراء همدان با استفاده از شاخص‌های ژئومورفولوژی

نویسندگان

دانشگاه ملایر

چکیده

با بررسی ویژگی‌های ژئومورفولوژی یک ناحیه شامل تیپ‌ها، واحدها و رخساره‌ها می‌توان مناطق بیابانی و چگونگی پیدایش آن‌ها را شناسایی کرد. در این تحقیق، با استفاده از داده‌های ژئومورفولوژی، دشت شراء در استان همدان مورد بررسی قرار گرفت و قلمرو مناطق بیابانی در آن مشخص شد. شدت خشکی اقلیمی و نقش خشکسالی‌ها در تقویت شرایط بیابانی این دشت مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور، با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 25000 :1 موقعیت و مرزهای دشت مورد نظر تعیین شد، سپس با استفاده از عکس‌های هوایی 20000 :1 و تصاویر ماهواره­ای TM و SPO T سال 1390 و با استفاده از نرم‌افزار ENVI ویژگی‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، کاربری اراضی، فرسایش و هیدرولوژی بررسی و نقشه‌های مربوط با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS9 تهیه شد. به‌منظور تعیین شدت خشکی در منطقه از روش مدالوس استفاده شد. با استفاده از شاخص SPI فراوانی و تداوم خشکسالی‌ها و با استفاده از آزمون من کندال روند تغییرات دما، بارش و خشکسالی‌ها بررسی شد. با توجه به ویژگی‌های هیدروژئومورفولوژی، کلیماتولوژی و مورفودینامیکی، این منطقه به‌صورت کشیده، تکوین یافته و اشکال، واحدها، تیپ‌ها و رخساره‌های ژئومورفولوژیکی شبیه آنچه در مناطق مرکزی ایران به‌چشم می­خورد، قابل تفکیک و تشخیص است. واحدهای ژئومورفولوژیکی دشت شراء به دو واحد دشت و پلایا تقسیم شده است. از تیپ‌های قابل تشخیص واحد دشت می‌توان به مخروط‌افکنه و دشت‌سر و از واحد شبه پلایا می‌توان به کویر و بیابان اشاره کرد. رخسارۀ مخروط‌افکنه‌های دانه‌ریز، دشت‌سر انتهایی، تراس‌های آبرفتی، تپه شاهدها، پهنه‌های رسی و نمکی، از ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی دشت بیابانی است که به‌خوبی در منطقه تفکیک‌پذیرند. با توجه به چنین ویژگی‌هایی، دشت شراء مبتنی بر شاخص‌های ژئومورفولوژی جزء یکی از مناطق شبه بیابانی کشور است که در شرایط شکننده از جهت خشکی قرار گرفته و فراوانی و تداوم خشکسالی‌ها، کاهش معنی‌دار بارش و افزایش معنی‌دار دما در دهه‌های اخیر، بر شدت خشکی منطقه افزوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study and determination of desert zone in shara weatershed using geomorphology indexs

نویسندگان [English]

  • Alireza Ildoromi
  • Hamid Nouri
چکیده [English]

These days, application of geomorphology in regional development has attracted the attention of all planners. Role of geomorphology in recognition of desert regions the method of developing these regions by surveying type / unit and fascias can confirm them as being desert on not. This becomes important when in sensitive regions whereas the recognition of the border between deserts and other regions is impossible and somehow difficult. For this reason the desert plain of Shara has been surveyed from geomorphologic point of view to be able to determine the type of the recognition of desert regions using geomorphologic data. Investigation Shara region using by Topography maps 1:50,000 and 1:25000 scale is Located then are analyzed aerial photograph 1:20000 and photo satellite and Arc Gis9 software Excel, filed observation in the bioclimatic. Shara plain is a natural occurrence with a slope of less them (%2 ) which is located between the full of slopes around the regions like Alvand Shazand and vessal which is most probabably our subsiding region located in the east of Hamedan province. Considering the geological, climatologically, hydrological, soil characteristics the present pediment has been developed as expanded under hydro geomorphologic and morphodynamical conditions and unit, type and geomorphologic fraise like those seen in central regions of grebe like playas can be well separated and recognized in it. In this study the continuance of the concepts related to the past of land, the condition of present balance, type and processes and that the region is in the threshold of which changes has been observed and has been stated regarding to geomorphologic time and location scales of the region. Moreover whit collecting and surveying present sources using aerial and satellite photographs and field works the geomorphologic desert plain of Shara has been divided to plain and playa. From recognizable types of the plain unit we can refer to Fans and pediment cone and from playa unit to Kavir and desert. The facials of the Fans, ending Pediment, alluvial trases Shaheds hills clay extensions ( like Degh) saltish extensions are the geomorphologic features of Shara desert plain which is well distinguishable . Due to such features Shara region is one of the desert regions of the country and by considering the geomoropological indicators we can easily separate the desert from no desert.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geomorphology
  • Desert
  • Playa
  • Pediment
  • Hamadan