نشریه مهندسی اکوسیستم بیابان

در این پژوهش، به‌منظور واکاوی تغییرات مکانی و زمانی بارش ایران، از داده‌های پایگاه داده GPCC که دارای تفکیک مکانی 0/5 * 0/5 درجه است، در یک دورۀ 40 ساله (1974ـ2013) استفاده شده است. نخست برای تحلیل مکانی بارش، از داده‌های استخراج‌شده از این فراوردۀ بارشی میانگینِ سالانه، فصلی و ماهانه تهیه و سپس با روش  IDW در نرم‌افزار GIS، 17 نقشۀ میانگین برای بارش تولید شد. برای بررسی زمانی بارش با استفاده از میانگین وزنی داده‌های بارش، 17 نمودار سری زمانی تهیه و معناداری روند سری‌های زمانی نیز از طریق آزمون ناپارامتری من‌ـ‌کندال در سطح 95 درصد آزمون شد. نتایج پژوهش نشان داد که میانگین بارش یاخته‌ای کشور 255/22 میلی‌متر است. بیشینۀ بارش در سواحل و کرانه‌های غربی دریای خزر و ارتفاعات زاگرس و کمینۀ بارش عمدتاً در بخش‌های مرکزی و شرقی و جنوب شرقی کشور مشاهده می‌شود. در عین حال، هرچه از سمت شمال، شمال ‌غرب و غرب کشور به‌سمت بخش‌های مرکزی، شرقی و جنوبی پیش رویم، از میزان بارش سالانه نیز کاسته می‌شود. فصل زمستان با میانگین یاخته‌ای بارش 79/6 میلی‌متر و فصل تابستان با میانگین 11/5 میلی‌متر، به‌ترتیب پربارش‌ترین و کم‌بارش‌ترین فصل‌های ایران هستند. بیشینۀ بارش فصل زمستان در کشور منطبق بر کرانه‌های غربی خزر و قلل ارتفاعات زاگرس در غرب کشور است. این در حالی است که کمینۀ بارش در این فصل بخش‌های مرکزی، شرقی و جنوبی کشور را دربرمی‌گیرد. واکاوی نقشه‌های ماهانۀ بارش ایران نیز حاکی از دو گروه زمانی بارش است: ماه‌های نوامبر (آبان)، دسامبر (آذر)، ژانویه (دی)، فوریه (بهمن)، مارس (اسفند) و آوریل (فرودین) با میانگین بارش بیش از 23/3 میلی‌متر، پربارش‌ترین ماه‌های سال و ماه‌های می (اردیبهشت)، ژوئن (خرداد)، جولای (تیر)، آگوست (مرداد)، سپتامبر (شهریور) و اکتبر (مهر) کم‌بارش‌ترین ماه‌های سال هستند. در سری زمانی بارش سالانۀ ایران در سطح اطمینان 95 درصد، بارش روندی معنادار و کاهشی از خود نشان می‌دهد. در این سری زمانی، روند سالانۀ بارش در ایران از سال 1992 تا 2013 کاهشی است. در سری‌های زمانی فصلی، فصل زمستان روندی معنادار و کاهشی دارد، ولی در فصول بهار و تابستان و پاییز، فرض وجود روند تأیید نشد. بررسی و تحلیل روند بارش ایران در سری‌های زمانی ماهانه نیز حکایت از فقدان معناداری در سطح اطمینان 95 درصد دارد.