نشریه مهندسی اکوسیستم بیابان

بررسی تغییرات منابع آب زیرزمینی در برنامه‌ریزی و مدیریت پایدار منابع آب هر منطقه اهمیت فراوانی دارد و مدیریت علمی آن نیازمند دانستن رابطۀ آن با خشکسالی است. در این پژوهش متغیرهای تبخیر، دما، بارندگی از داده‌های اقلیمی و از داده‌های هیدرولوژیکی دبی و همچنین داده‌های عمق آب زیرزمینی 50 حلقه چاه مشاهده‌ای در دشت شهربابک واقع در غرب استان کرمان طی دورۀ آماری 94-1371 استفاده شد. ابتدا شاخص SPI، طولانی‌ترین دوره و تعداد سال‌های مواجهه با خشکسالی محاسبه شدند. سپس با استفاده از آزمون ناپارامتری من ـ کندال روند تغییرات شاخص SPI، تبخیر، دبی و عمق آب زیرزمینی مشخص شدند. نتایج نشان داد که در اکثر ایستگاه‌ها در طول 33 سال اخیر، روندهای عمق آب زیرزمینی، تبخیر، دبی و شاخص خشکسالی کاهشی است. سپس رابطۀ همبستگی بین عمق آب زیرزمینی، شاخص SPI، تبخیر و دما بررسی شد و نتایج نشان‌دهندۀ عدم وجود رابطۀ همبستگی معنی‌داری بین متغیرهای اقلیمی تبخیر و دما با عمق آب زیرزمینی و وجود همبستگی بین عمق آب زیرزمینی (متغیر وابسته) و شاخص SPI (متغیر مستقل) در مقیاس 48 ماهه بود که بیشترین ضرایب همبستگی و تبیین به ترتیب برابر با 0/439 و 0/51 در سطح معنی‌داری 99 درصد به‌دست آمد. معنی‌دار بودن این رابطه حاکی از تأثیر مستقیم خشکسالی بر سطح آب زیرزمینی در این دشت است. تغییرات عمق آب زیرزمینی در ارتباط با شدت و طول دورۀ خشکسالی و همچنین روند منفی نشان می‌دهد که هر شش ایستگاه مورد بررسی با خشکسالی مواجه‌اند. از بین معیارهای مورد توجه در این شاخص، معیار طول دورۀ خشکسالی، معیار مناسبی جهت نشان دادن وضعیت خشکسالی در منطقه تشخیص داده شد و مشخص گردید که علاوه بر برداشت بیش از حد مجاز از آبخوان، خشکسالی طولانی‌مدت اثر مخرب‌تری نسبت به دوره‌های کوتاه‌تر خشکسالی در افت سطح آب زیرزمینی دارند.