نشریه مهندسی اکوسیستم بیابان

وجود ارگ دامغان در غرب پلایای دامغان، بیانگر فعالیت زیاد باد در این منطقۀ بیابانی است. با توجه به پیشرفت تکنولوژی و افزایش جمعیت طی چند دهۀ اخیر، بخش‌های زیادی از کاربری‌های گذشتۀ اراضی تغییر کرده است. این تغییرات می‌تواند بر توان رسوب‌زایی اراضی اثر گذاشته و موجب تشدید فرسایش بادی شود. در این پژوهش، ابتدا نقشه‌های کاربری اراضی سال‌های 1353 و 1382 تهیه شد. نتایج حاصل از مقایسۀ این نقشه‌ها نشان می‌دهد که سطح قابل ملاحظه‌ای از اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی تبدیل شده‌‌اند. همچنین بخشی از اراضی کشاورزی، به اراضی مسکونی و صنعتی تبدیل شده و سطح کوچکی از اراضی کشاورزی نیز به اراضی مخروبه تبدیل شده‌اند. سپس از خاک یا رسوب سطحی منطقه، در سه تیمار اراضی کشاورزی قدیمی (که کاربری خود را حفظ کرده‌‌اند)، زمین‌های کشاورزی جدید (که سابقاً مرتع بوده‌اند) و مراتع (با پنج تکرار) نمونه‌برداری شد. دانه‌بندی ذرات خاک با الک‌های 2000-1180-600-250-150-75 و کمتر از75 میکرون براساس وزن و درصد فراوانی هر کلاس اندازۀ ذرات بررسی، و شاخص‌های میانگین قطر ذرات، چولگی، جورشدگی و کشیدگی با استفاده از نرم‌افزار GRADISTATE ارزیابی و توان رسوب‌زایی اراضی براساس فراوانی ذرات با قطر کمتر از 2000 میکرون (ذرات حساس و مستعد فرسایش) مشخص شد. نتایج حاصل به‌صورت هفت نقشه ارائه شده که توان رسوب‌زایی منطقه را در هر کلاس اندازۀ ذرات بیان می‌کند. نقشۀ مربوط به پراکنش ذرات دارای قطر بیشتر از 2000 میکرون، نشان‌دهندۀ پراکنش ذرات پایدار در برابر فرسایش بادی است. بقیۀ نقشه‌ها نشان‌دهندۀ ذرات ناپایدار در برابر فرسایش بادی هستند و از مقایسۀ نقشۀ کاربری اراضی با نقشه‌های مربوط به پراکنش ذرات مشخص شد که بیشترین پراکنش ذرات ناپایدار در اراضی مرتعی و کمترین پراکنش در اراضی کشاورزی بوده و اراضی مرتعی، توان رسوب‌زایی بالاتری نسبت به دو تیمار دیگر دارند.